JARACZEWO

znajdź na mapie

   Wieś licząca 1430 mieszkańców. Obecna siedziba władz gminnych, stanowiąca centrum administracyjne, handlowe i usługowe gminy. Obok urzędów administracji samorządowej znajduje się tu kościół, szkoła, przedszkole, ośrodek zdrowia, ośrodek kultury, biblioteka publiczna oraz liczne sklepy, firmy usługowe oraz zakłady produkcyjne, spośród których cenioną na rynku markę stanowią Zakłady Przetwórstwa Mięsnego "Biegun" czy zakład przetwórstwa ryb "Larus". Miejscowość położona jest w odległości ok. 12 km na zachód od Jarocina. Przez rynek i wieś przebiega droga krajowa nr 12. Jaraczewo przecina też Obra będąca lewobrzeżnym dopływem Warty.

    Nazwa miejscowości pochodzi od nazwy osobowej Jaracz, która w średniowieczu stanowiła polski odpowiednik imienia Horacy. Ta wieś gminna datowana jest od 1394 roku. Wiadomo jednak, że osadnictwo na tym terenie jest znacznie starsze. Świadczą o tym znaleziska archeologiczne, zwłaszcza groby skrzynkowe datowane na V-III wiek. p.n.e. W latach 1519 - 1934 posiadała prawa miejskie. Miejscowość należała do rodu Jaraczewskich herbu Zaremba, którzy przejęli nazwisko od nazwy miejscowości. Losy miejscowości związane są z tą rodziną do 1905 roku, co w warunkach Wielkopolski jest rzadkością. Przywilejem Zygmunta I Starego z 1519 roku, wystawionym dla Tyburcego Jaraczewskiego, wsi nadano prawa miejskie na prawie magdeburskim. Warto w tym miejscu wspomnieć, że Jaraczewo jest jednym z dwóch wielkopolskich miast lokowanych w XVI wieku, dla którego zachował się oryginalny dokument sporządzony w języku łacińskim, a napisany w kancelarii królewskiej na pergaminie z zawieszoną do niego pieczęcią. Na mocy przywileju władzę w Jaraczewie sprawował wójt oraz rada miejska, której prawo wyboru przysługiwało właścicielowi.

    W latach 1789- 1871 miasto rozwijało się dynamicznie i miało około 1.105 mieszkańców. Obowiązująca tutaj tolerancja religijna spowodowała przybycie i osiedlenie się innowierców rozwijających sukiennictwo, którego Jaraczewo szybko stało się ośrodkiem. Rodzina Jarczewskich mieszkająca na terenie Jaraczewa zdobywała dla swojego miasta przywileje powodujące jego rozwój (m.in. Stanisław Jaraczewski otrzymał od króla Jana Kazimierza przywilej na odbywanie czterech jarmarków rocznie, a w 1726 roku Karol Marcin Jaraczewski wydał pozwolenie na wprowadzenie wilkierza cechu płócienników). Druga połowa XVIII wieku, kiedy właścicielem miasta był Tadeusz Jaraczewski, to czasy świetności Jaraczewa.

    W wyniku III rozbioru Polski Jaraczewo znalazło się pod zaborem pruskim. W tym okresie narastały wśród mieszkańców silne więzi mające charakter narodowościowy. Dużą uwagę przywiązywano do powstawania stowarzyszeń, których celem było umacnianie polskości.

    W 1873 roku powstał w Jaraczewie Bank Ludowy, a w roku 1897 rozpoczęła działalność Kasa Oszczędności i Pożyczek. Obie spółki połączyły się w 1918 roku. Dla wzmocnienia polskiego stanu posiadania w 1907 roku została zawiązana Spółdzielnia Kupna i Sprzedaży Płodów Rolnych ROLNIK. Więzi narodowościowe w Jaraczewie miały bardzo silny charakter, zważając na fakt, że rozwijały się tylko na podłożu lokalnym. Zasłużyli się wówczas księża działający w okolicy chociażby: Ignacy Andersz, Jan Beisert, Stanisław Budaszewski czy ksiądz Wyrzykowski. Postacią, która odcisnęła piętno na historii Jaraczewa, był zwłaszcza ksiądz Ignacy Andersz, który 12 lipca 1854 roku objął probostwo w Jaraczewie i całe swoje dorosłe życie związał z historią jaraczewskiej ziemi.

Na terenie Jaraczewa istniały również:

• Jaraczewskie Bractwo Strzeleckie / 1860/,
• Towarzystwo Przemysłowców /1883/,
• Towarzystwo Gimnastyczne SOKÓŁ /1912/,
• Towarzystwo Czytelni Ludowych,
• Koło Włościanek .

Ostoją polskości były również cechy rzemieślnicze.

    W kolejnych latach nastąpiło zahamowanie rozwoju a liczba ludności zaczęła spadać. Ogromne znaczenie na spowolnienie rozwoju miały czynniki urbanistyczne, m.in. brak dostępu do węzła kolejowego. Jaraczewo było miastem przez 415 lat, do roku 1934, kiedy to Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 28 maja 1934 roku został zmieniony ustrój miejski.

    Pozostałością założenia miejskiego jest zwarta zabudowa wsi z prostokątnym rynkiem o ośmiu wlotach ulicznych. Niektóre domy przy rynku pochodzą z pierwszej połowy XIX wieku. Środek rynku do czasu II wojny światowej zajmował ratusz, dziś znajduje się tu fontanna, klomby i ławeczki.

Wśród wszystkich zrywów narodowościowych na szczególną uwagę zasługuje również fala strajków szkolnych w Jaraczewie, która miała miejsce w latach 1901/02 i 1906/07.

    W drugiej połowie XIX wieku działał na terenie Jaraczewa teatr amatorski. Wielu mieszkańców Ziemi Jaraczewskiej wzięło czynny udział w powstaniu wielkopolskim.

    Czarną datę w dziejach miejscowości stanowi 11 października 1939 roku, kiedy to wysiedlono z ziem jaraczewskich około 90 % ludności. Obrona wsi w 1945 roku nie przysporzyła jednak Niemcom sukcesu. Okres II wojny światowej zapisał się w kartach jaraczewskiej historii boleśnie. Wielu mieszkańców tego terenu zginęło walcząc w szeregach Armii Poznań.

    W karty historii Jaraczewa wpisał się także 9 lutego 1945 r. Wtedy to na polach jaraczewskiego Chytrowa, przy drodze do Chwałkowa Kościelnego rozegrała się dramatyczna historia - katastrofa amerykańskiego bombowca Boeing B-17F. Dziś w miejscu tym stoi pomnik. Został on odsłonięty 30 czerwca 1991 roku, a w ceremonii wziął udział jeden z ocalonych członków załogi – Harry Schulz. Fundatorem pomnika i rzecznikiem jego budowy był pan Ryszard Czabański. Amerykański bombowiec brał udział w nalocie na fabrykę benzyny syntetycznej niedaleko Lipska. Cel nie został jednak osiągnięty, a samolot uległ uszkodzeniom, które uniemożliwiły powrót do bazy w Anglii. Dowódca zdecydował o locie w stronę pozycji wojsk rosyjskich. Niestety gęste chmury – z jednej strony – chroniły przed wrogiem - z drugiej – powodowały oblodzenie samolotu i utratę wysokości. Załoga wyrzucała z wnętrza wszystko, co zbędne. Na rozkaz dowódcy wyskoczył też górny strzelec, który po wylądowaniu dostał się do niewoli. Na jaraczewskim polu udało się wylądować Harry 'emu Schulzowi i Howardowi Gansonowi, którzy opuścili samolot, skacząc na spadochronie. Pilot stracił jednak panowanie nad maszyną, która uderzyła w ziemię. W wyniku katastrofy z dziewięcioosobowej załogi uratowało się czterech lotników, a pięciu zginęło. Ocalonych Amerykanów zakwaterowano w domu jednego z mieszkańców, gdzie spędzili dwie noce. Miejscowy stolarz Władysław Latanowicz wykonał pięć trumien, które z ciałami lotników przewieziono do piwnic jaraczewskiego banku, a później do kostnicy przyszpitalnej w Jarocinie. Amerykanie zostali pochowani na jarocińskim cmentarzu, a w 1947 roku ich ciała ekshumowano i przewieziono do Stanów Zjednoczonych. Z części zachowanych szczątków samolotu powstał – stanowiący element pomnika – krzyż.

    Nad Obrą wznosi się kościół parafialny p. w. św. Marii Magdaleny. Parafia jaraczewska wzmiankowana jest po raz pierwszy w 1422 roku, ale najprawdopodobniej została erygowania na przełomie XIII i XIV wieku przez biskupa poznańskiego Andrzeja Zarembę. Na miejscu pierwotnego kościoła drewnianego w 1671 roku z fundacji Stanisława Jaraczewskiego wzniesiono drugą, także drewnianą świątynię. Do niej w roku 1774 dobudowano późnobarokową wieżę z kruchtą w przyziemiu. Do tej wieży z fundacji Edwarda Jaraczewskiego dostawiono w 1843 roku obecną świątynię. W wyposażeniu wnętrza znajduje się ołtarz główny i dwa boczne, późnoklasycystyczne. W ołtarzu głównym zobaczyć możemy rzeźby św. Wojciecha i Stanisława z XVII wieku, późnogotycki krucyfiks z początków XVI wieku oraz płaskorzeźbiona predella ze sceną "złożenia do grobu". We wnętrzu można podziwiać marmurowy, neogotycki nagrobek Józefa i Eleonory Jaraczewskich oraz epitafium Hieronima Jaraczewskiego wystawione w 1844 roku. Na zewnątrz kościoła znajdują się dwie pamiątkowe tablice: jedna metalowa z 1883 roku upamiętnia 200-lecie odsieczy wiedeńskiej i druga marmurowa z 1983 roku z napisem dotyczącym Roku Odkupienia, 600-lecia obrazu jasnogórskiego, 300-lecia odsieczy wiedeńskiej oraz II pielgrzymki Jana Pawła II do Polski. Obok kościoła, na cmentarzu, znajduje się lapidarium krzyży żelaznych i nagrobków kamiennych. Zespół ten obejmuje około 60 obiektów, głównie z XIX wieku. Plebania pochodzi z pierwszej połowy XIX wieku. Przy kościele rosną dwa pomnikowe dęby o obwodach 380 i 494 centymetrów.

    Od północy do Jaraczewa przylega Chytrów - dawniej oddzielna wieś - z dworem z 1813 roku. Jest to budynek parterowy, murowany, z dachem naczółkowym i nowszym, piętrowym skrzydłem dostawionym od zachodu. Na osi ganek, połączony obecnie z nową werandą. Dwór w 1967 roku został przebudowany. W skład dawnego zespołu dworskiego wchodzą także zabudowania folwarczne:

• gorzelnia z 1830 roku
• neogotycka stajnia wjazdowa z 1830 roku
• spichrz zbożowy z roku 1880

Zarówno dworek, gorzelnia, stajnia i spichlerz wpisane są do rejestru zabytków.

    Przy dworze znajduje się park krajobrazowy, obecnie im. Powstańców Wielkopolskich /nazwa nadana uchwałą Rady Gminy Jaraczewo XV/97/2003 z dnia 30.12.2003 r./. Pierwotnie park obejmował 9,6 ha (w tym wód 2,1 ha). Rozplanowany i założony został w 2 połowie XIX wieku. Twórcą i założycielem najstarszej, północno-zachodniej części parku był najprawdopodobniej Maciej Stablewski. Obecnie obszar parku zajmuje powierzchnię około 5 ha. Dominuje tu drzewostan liściasty z przewagą klonów, jesionów i grabów. Z ciekawszych drzew zwraca uwagę siedmiometrowy jałowiec chiński, rosnący naprzeciwko wjazdu. W parku znajduje się staw o powierzchni 1 ha. Park w Jaraczewie jest centrum dla odbywających się uroczystości oraz imprez kulturalno-rozrywkowych i sportowych. W niższej części parku znajduje się kanał i duży staw z wysepką. Natomiast przy szosie głównej Jarocin – Leszno, naprzeciwko kościoła, w wyższej części parku zlokalizowano w latach siedemdziesiątych gminny ośrodek zdrowia, funkcjonujący do dziś.

    Przy ulicy Jarocińskiej, na prawym brzegu Obry, naprzeciwko parku, znajduje się budynek gimnazjum. Początki szkoły w Jaraczewie sięgają wieku XVII. Budynek szkoły jest murowany, piętrowy i wzniesiony został w 1903 roku. Po II wojnie światowej do istniejącego budynku dobudowano poprzeczne skrzydło, które oddano do użytku w sierpniu 1960 roku. W 1969 r. ówczesna szkoła otrzymała imię Bohaterów Armii "Poznań". Dzisiejszy kształt architektoniczny placówka przybrała pod koniec lat 90. W lutym 2003 roku, obok gimnazjum, została oddana do użytku - środowiskowa sala sportowa, a w 2010 roku - kompleks sportowy "Orlik".

    Przy trasie z Jaraczewa do Gostynia znajduje się dawna synagoga, przebudowana na salę widowiskową GOK-u i siedzibę straży pożarnej. Jest to budynek neoromański wzniesiony na początku XX wieku, z elewacją dekorowaną półkolumienkami. Za synagogą obejrzeć można trzykondygnacyjny młyn z początków XX wieku, ze starszą kamienno - ceglaną częścią magazynową z 1883 roku.

    Przy wyjeździe z Jaraczewa w kierunku Gostynia usytuowano w 1979 roku głaz - pomnik ku czci ofiar obu wojen światowych.

    Przy ulicy Golskiej znajduje się niezabudowany teren z krzyżem pośrodku. W miejscu tym znajdował się niegdyś kościół Św. Krzyża, który uległ spaleniu.

    Jaraczewo to miejscowość, gdzie odbywają się liczne imprezy kulturalne. Warto ją odwiedzić w pierwszą sobotę stycznia, kiedy to w miejscowym parku odbywa się świąteczny Koncert Kolęd organizowany na powitanie Nowego Roku oraz z okazji kolejnych finałów Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. W imprezie biorą udział różni wykonawcy (nie tylko z terenu gminy), a atrakcją wyczekiwaną przez zainteresowanych jest pokaz sztucznych.

    Miłośnicy sportów ekstremalnych mogą sprawdzić swoje umiejętności podczas rajdu samochodowego "Ludowiec " zorganizowanego po raz pierwszy w 1981 roku. W ostatnich latach rajd zyskał rangę wydarzenia o zasięgu wojewódzkim. Inicjatorami rajdu byli Włodzimierz Misiak i Jan Raczkiewicz, którzy - zafascynowani rajdem pod nazwą "Malarz" - przy wsparciu Rady Gminnej LZS w Jaraczewie oraz Rady Wojewódzkiej LZS w Kaliszu i władzy lokalnej rozpoczęli tę rajdową tradycję. Pierwszy rajd odbył się 7 czerwca 1981r. a wygrali go Wiesława i Janusz Idczakowie, jadąc samochodem Trabant 601.

    Organizatorem większości imprez kulturalnych w Jaraczewie jest miejscowy Gminny Ośrodek Kultury. Szczególne miejsce w kalendarzu wydarzeń zajmują Dni Ziemi Jaraczewskiej wraz ze sztandarowym Turniejem Samorządów Wiejskich, w którym biorą udział reprezentacje poszczególnych sołectw z terenu gminy oraz drużyny z zaprzyjaźnionych gmin z Niemiec i Ukrainy.

    Swoją piękną tradycję mają także organizowane przez GOK Przeglądy Piosenki, spotkania Dorosłe Dzieci Mają...Głos czy Majówki.

Okazją do ciekawej rywalizacji jest także Niepodległościowy Turniej Strzelecki oraz Gminne Zawody Sportowo - Pożarnicze Jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych Gminy Jaraczewo.

Latem rusza w Jaraczewie Wakacyjna Liga Piłki Nożnej oraz Turnieje Siatkówki Plażowej. Do uprawiania sporu zachęcają oddane niedawno do użytku kompleksy boisk sportowych i sala gimnastyczna.

    W Jaraczewie występuje też Kapela Biesiadna "Jaraczewioki" - powstała w 2006 roku, a która w swoim repertuarze ma zarówno znane przeboje biesiadne, jak i własne utwory, działa Koło Gospodyń Wiejskich czy Ochotnicza Straż Pożarna, która powstała pod koniec lat 20. XX wieku.

    Od 1977 r. w Jaraczewie działa 2 DH im. Arkadego Fiedlera, jednak informacje o harcerstwie na tym terenie znaleźć można już w latach 30. XX w. Obecnie drużyna działa przy Gimnazjum w Jaraczewie i podlega Hufcowi w Jarocinie.

    W Jaraczewie zawiązał się również Klub Strzelectwa Sportowego " Snajper ", zrzeszający miłośników strzelectwa, a także organizacje sportowe, np. Szkolny Związek Sportowy. Młodzież ma też okazję trenować karate kyokushin, dzięki UKS "ZODIAK", a także piłkę nożną, dzięki ZG LZS Jaraczewo czy GKS Jaraczewo.

    W Jaraczewie działają także m.in.: Klub Abstynenta "Feniks", Gminne Stowarzyszenie Diabetyków "INSULINA", Gminne Koło Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów oraz funkcjonująca przy Gminnym Ośrodku Kultury od 2009 r. grupa wokalna " Złota Jesień".